راهبردهای آموزش علوم پزشکی کاملا مجازی

آنچه باید در آموزش از راه دور در آموزش پزشکی بدانیم

آموزش های مبتنی بر رایانه (Computer enhanced learning) که به صورت کلی، تحت نام آموزش مجازی (virtual education) نامیده می شود، به شیوه های مختلفی قابل ارائه می باشد از جمله این شیوه ها  آموزش از راه دور (Distance learning) و آموزش تلفیقی (Blended learning) را میتوان نام برد.

در آموزش علوم مهارتی و تجربی اصولا و عموما تکیه بر آموزش های تلفیقی است، اما آموزش های دوره اپیدمی بیماری های واگیردار و الزام به فاصله­گذاری اجتماعی، به صورت اجباری به شیوه آموزش از راه دور برگزار می گردند.

از طرف دیگر، در ارائه آموزش های مجازی چند جزء وجود دارند که شامل بسته های آموزشی، رویدادها، ارزشیابی ها و در نهایت ابزارهای تشریک مساعی یا تعامل می باشند و بسته به نوع آموزش، سطح فراگیر، میزان اهمیت دوره و همچنین ویژگی های کوریکولوم آموزشی، مورد استفاده قرار میگیرند.

استفاده از این ابزارها شامل نوع ابزار و میزان استفاده از هر کدام، قانون مشخصی ندارد و اساتید بسته به تجربه­ی خود از آنها استفاده می نمایند، اما بهرحال استفاده ازتعداد قابل توجهی از آنها الزامی می باشد. نکته مهم در این وضعیت این است که از یادگیری دانشجویان در برنامه آموزشی مجازی اطمینان حاصل شود.

آموزش از راه دور

آموزش از راه دور به آموزشی اطلاق می شود که فراگیران و مدرسین ازطریق ابزارهای الکترونیکی و ازراه دور با یکدیگر تعاملات آموزشی دارند. اما در آموزش از راه دور برای حذف محدودیت های ایجاد شده در این شیوه آموزش توصیه می شود که از انواع ابزارها برای آموزش استفاده شود تا کیفیت آموزش حفظ شود.

آموزش های از راه دور به دو شیوه از همزمان و غیر همزمان قابل اجرا هستند. که هر کدام کاربردها، مزایا و معایب خود را دارا می باشند.  در ادامه به جزییات این دو مورد اشاره می شود، اما نکته مهم این است که در آموزش های از راه دور توصیه می شود که از هر دو روش استفاده شود.

آموزش همزمان

در آموزش های همزمان، ارائه آموزش از هر مکان اما در زمان مشخص از طریق نرم افزارهای مربوطه صورت میگیرد که مزیت اصلی آن امکان تعامل استاد و دانشجو به صورت همزمان است. اما مشکل عمده این شیوه آموزش این است که اگر در زمان ارائه آموزش، هر فراگیری به هر دلیلی نتواند وارد کلاس آنلاین آموزشی بشود، محتوای آموزشی را از دست داده است. همچنین در این شیوه آموزشی، امکان دارد که کیفیت محتوای آموزشی دریافتی کاربران مختلف برحسب فناوری هایی که در اختیار دارند، متفاوت باشد.

در آموزش های همزمان، محتوای آموزشی به صورت زنده از طریق ارائه اسلاید (ترجیحا به فرمت pdf)، ارائه فایل (بارگزاری در محیط کلاس آنلاین) و صدا و تصویر مدرس ارائه می گردد ارزشیابی از طریق پرسش و پاسخ با حاضرین در کلاس آنلاین، ارائه نظرسنجی (Poll) و ارائه تکلیف که فراگیران بعدا ارسال نمایند، ممکن است. اما تشریک مساعی از طریق ارتباط تصویری (Webcam) و گپ (Chat) میسر است.

در دانشگاه علوم پزشکی مشهد در حال حاضر آموزش های همزمان، از طریق نرم افزار Adobe connect برگزار می­گردد. ولی پلتفورم های متعدد داخلی و خارجی دیگری هم وجود دارند که به طور موردی قابل استفاده می باشند.

ارائه در وبینار

ارائه در وبینار آموزشی به عنوان یک روش جدید آموزشی، نیازمند تمرین است و باید آموخته شود. زیرا در وبینارهای آموزشی، در بسیاری از مورد استفاده نمی تواند ارتباط دو­به­دو با فراگیران برقرار نماید و لذا طبیعتا بایستی به این شیوه برقراری ارتباط مسلط شود تا بتواند از طریق آن به یادگیری فراگیران کمک کند. لذا توجه به نکات زیر در وبینار آموزشی لازم است:

• حتما وبینار در اتاقی ساکت، بدون آلودگی صوتی، انجام گیرد. به منابع آلودگی صوتی نامحسوس، مانند فن رایانه، سیستم سرمایش یا گرمایش، صداهای محیط خارجی، و در نهایت زنگ تلفن همراه و امثال آن دقت شود.
• اتاق محل برگزاری وبینار باید دارای روشنایی کافی باشد و منابع نوری (چراغ یا پنجره فاقد پرده) در پشت سر ارائه دهنده، قرار نداشته باشند و منابع روشنایی اتاق دارای نور ملایم، بدون سایه های تند باشند و ترجیحا از لامپ های مهتابی قدیمی استفاده نشود.
• ارائه دهندگان باید مجهز به میکروفون و بلندگوی مناسبی باشند. استفاده از Headset، توصیه می شود.
• استفاده از وبکم در جلسات بسیار ضرورت دارد و ارائه دهندگان از وبکم های با کیفیت مناسب بایستی استفاده کنند. حتما دقت شود که فضای پشت ارائه دهنده توسط وبکم، توسط شرکت کنندگان دیده می شود و اگر در منزل ارائه انجام می شود، حریم خصوصی سایرین مدنظر قرار گیرد.
• توصیه می شود کاربران به صورتی رایانه خود را قرار دهند که در پشت سر ایشان دیوار، کتابخانه یا فضای بسته ای قرار داشته باشد.
• ارائه دهندگان دقت داشته باشند که در حین ارائه بایستی در خصوص توجه به دوربین تمرین نمایند و تمرکز نگاه خود را به لنز آن حفظ کنند، تا کاربران بتوانند ارتباط چشمی مناسبی با ارائه دهنده برقرار نمایند.
• توصیه می شود، اساتید، فراگیران را به طرق مختلف در فرایند یادگیری از طریق ابزارهای مختلف وبینار، شامل روشن کردن وبکم و یا میکروفون برای پاسخ یا سوال، ارائه نظرسنجی (Poll) و ابزار چت (Chat) مشارکت دهند.
• سیستم های وبیناری مجهز به سیستمی برای شناسایی کاربران غیرفعال هستند که بایستی در تحلیل حضور فراگیران در جلسات درسی بکار گرفته شوند.
• در سیستم Adobe Connect ، توصیه می شود که نشانگرهای سبز و زرد برای فراگیران، بعنوان حاضر در جلسه وبینار، و رنگ های قرمز و خاکستری بعنوان غایب جلسه درنظر گرفته شوند.
• توصیه می شود اساتید در خصوص تهیه لپ تاپ و هدست مناسب و باکیفیت اقدام نمایند تا بتوانند وظایف آموزشی خود را به نحو احسن انجام بدهند.
• در جلسات وبیناری توصیه می شود که از وجود اینترنت پشتیبان، در کنار اطمینان از کافی بودن میزان بسته اینترنت جاری، استفاده شود.
• برای استفاده از وبینار در جلسات عملی و راندهای بالینی توصیه می شود از ابزارهای پورتابلی مانند دوربین­های Action camera و یا هولدرهای ویژه تلفن همراه، که بتوانند در فضاهای بالینی و مهارتی استفاده شوند، کمک گرفته شود.

آموزش غیرهمزمان

آموزش غیرهمزمان ارائه آموزش در هر مکان و در هر زمان از طریق نرم افزارهایی تحت عنوان مدیریت آموزش الکترونیکی (Learning management system) صورت میگیرد که در حال حاضر در دانشگاه از سامانه آموزش مجازی نوید استفاده می گردد. در این روش آموزشی، هدف ارائه آموزش از راه دور است نه خودآموزی. لذا توصیه می شود که محتواهای آموزشی در کنار رویدادها، در یک جریان زنده آموزشی به تدریج و به صورت برنامه ریزی شده و به تدریج در اختیار فراگیرن قرار گیرند. بنحوی که دانشجویان خود را درگیر فرایند آموزش دیده و هر هفته، وظایفی برای دروس خود داشته باشند.

البته در نهایت در ارائه آموزش علوم پزشکی، به روش آموزش از راه دور، اتخاذ راهبردهای خلاقانه و نوآورانه در کنار راهبردهای مطرح شده در این سند، می تواند منجر به حفظ کیفیت آموزش گردد.

توجه به نکات زیر در آموزش مجازی از اهمیت بالایی برخوردار است و در دوره آموزش مجازی اجباری که در بحران هایی مانند پاندمی کووید-19 ایجاد گردیده است، باید تا حد امکان رعایت شوند:

• محتوای آموزشی نوع غیرهمزمان بایستی با سایر فعالیت ها، اعم از ارزشیابی آنلاین، ایجاد مباحثه در تالارهای گفتگو، ارسال تکلیف، همراه باشد.
• ترجیحا، بسته های آموزشی شامل سه جزء اسلاید، صدا و تصویر استاد مدرس باشند. اسلایدها از قانون هفت خط/هفت کلمه تبعیت نموده و در نهایت، ترجیحا به زبان فارسی تهیه شوند.
• کلیه اسلایدها دارای پانوشت (Footer) شامل اسم کامل استاد، گروه آموزشی، دانشکده و یا دانشگاه محل خدمت باشند. درج title page در اسلاید اول ضروری است.
• اسلایدها با فونت های بزرگ، کنتراست بالای پس زمینه و متون و همچنین حداقل محتوا در هر صفحه، بدون تصاویر و المان های گرافیکی اضافی طراحی شوند.
• بسته های آموزشی به صورت متعدد تهیه شوند، بنحوی که هر مبحث در یک بسته آموزشی متفاوت تهیه شود.
• بسته های آموزشی می توانند به جز ویدیویی، به صورت متن و تصویر نیز ارائه شوند، اما باید بنحوی تهیه شوند که کارایی آموزشی کافی داشته باشند.
• استفاده از وبینار، برای تکمیل آموزش های غیرهمزمان، ایجاد رابطه استاد و شاگردی و پاسخگویی به سوالات فراگیران، بسیار ضروری است و در کنار آموزش های فوق الذکر توصیه می شود.
• ارزشیابی در حین آموزش از طریق دو روش خودآزمون و ارسال تکلیف برای برقراری ارتباط دانشجویان با برنامه آموزشی به صورت مکرر و ترجیحا هر یک تا دو هفته بکار گرفته شوند.
• توصیه می شود که محتواهای درسی به تدریج و براساس پیشرفت برنامه درسی هماهنگ با ارزشیابی ها، تکالیف و مباحثه­ها در سامانه قرار گیرند.
• استفاده از سایر ابزارها و اپلیکیشن های آموزشی و ارتباطی در کنار استفاده از سامانه آموزش مجازی، به خصوص برای آموزش های مهارتی و عملی توصیه می شود.

دکتر رضا اسدی

بهار 1399